Maamulka Puntland oo ku dhawaaqay inuu xiriirka u jaray dowladda Federaalka Soomaaliya
Maamulka Puntland ayaa sheegay in uu xiriirka
uu la lahaa dowladda Fedaraalka Soomaaliya uu go’ay, waxaana arrintan ay
daba socotaa markii dhawana madaxweynaha maamulka Cabdiraxman Maxamad
Maxamud (Farole) hadal uu ka jeediyay magaalada Garoowe, halkaasoo ay ka
dhacday xaflad lagu maamusayay sannad guuradii 15-aad ee ka soo
wareegtay dhismihii maamulkaas.
Tan iyo dhisidii 1998-kii Dowladda Puntland waxay dadaal dheeri ah u
gashay inay hirgaliso hey’daha dowliga ah, sharciga iyo kala dambaynta,
iyo gaarsiinta adeega bulshada ee shacabka Puntland, iyadoo qeyb
wayn-na ka qaadatay dib u dhisida Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya
tan iyo 2004-kii. Puntland waxay taageero muhiim ah ku bixisay
Soomaaliya iyadoo wakhti, juhdi badan, iyo dhaqaale intaba galisay
nabadeynta iyo dib u dhiska Federaalka Soomaaliya.
Dadaalkaani waxaa laga filanayay Soomaaliya cusub oo madaxbanaan, kuna
dhisan nidaamka Federaalka iyo xisbiyada badan. Haseyeeshee, tan iyo
September 2012-kii markii la dhisay Dowladda Federaalka, dalkii
Soomaaliya wuxuu dib ugu noqday colaadihii, barakicintii, qabyaalad iyo
kala fogaansho, isqabqabsi siyaadeed, iyo iyadoo tixgalin la’aan iyo
xadgudubyo dhinac kasta ah lagu sameeyey Dastuurka Federaalka
Soomaaliya, oo kan rasmiga ah ay Saxiixayaashi Roadmap-ka iyo Wakiilka
Qaramada Midoobay ku saxiixeen Nairobi June 22, 2012. War
saxaafadeedkii ka soo baxay Golaha Amaanka ee Qaramada Midoobay ee July
25, 2012, wuxuu aqoonsaday Dastuurka Federaalka KMG ah ee rasmiga ah,
waxaana ku qornayd “inuu soo dhaweeyey hormarkii laga gaaray Roadmap-ka
iyo heshiisyada la xiriira, uuna ka mid tahay Heshiiskii June [2012]
ee Nairobi Protocols iyo baahinta Dastuurka qabyada ah”.
Iyadoo qiimaynaysa dib u heshiisiinta iyo dib u dhiska dalka, Puntland
waxay sii waday wadahadaladii siyaasadeed ay la lahayd Dowladda
Federaalka waxayna Puntland soo dhawaysay Rai’sul Wasaaraha Dowladda
Federaalka Dr. Cabdi Farah Shirdon safarkiisii Garowe (March 9-11, 2013)
iyo Madaxweynaha Dowladda Federaalka Dr. Xasan Shiikh Maxamud
safarkiisii Garowe (April 28-29, 2013).
Madaxweynaha Puntland wuxuu qoraalo u diray madaxda Dowladda Federaalka
ee ku sugan Muqdisho iyo Qaramada Midoobay, wuxuuna Madaxweynuhu
cambaareeyey Dastuurkii Federaalka oo sharcidarada ahaa ee la
faragaliyay, Dastuur-beenaadkaasi oo loo qeybiyey Golaha Shacabka
(Aqalka Hoose) ee Baarlamaanka Federaalka Soomaaliya September 7, 2012.
Puntland waxay soo dhaweynaysaa Qaraarkii Golaha Amaanka ee Qaramada
Midoobay (UNSC Resolution 2111) ee July 24, 2013, qaraarkaasoo ku
dhiirigaliyay Dowladda Federaalka Soomaaliya “inay sameyso barnaamij
siyaasadeed oo cad kuna aadan hirgalinta nidaamka federaalka si
waafaqsan Dastuurka KMG ah”; sidoo kale, Puntland waxay soo
dhaweynaysaa War saxafadeedkii ka soo baxay Shirkii Madaxda IGAD ee May
3, 2013, oo ay ku qornayd mabaa’diidii lagu isku raacay ayna ka mid
tahay “Tixgalinta Dastuurka KMG ah ee Jamhuuriyadda Federaalka
Soomaaliya”.
Hasayeeshee, si aan waafaqsanayn mabaa’diidii la isku raacay iyo waxyaalihii la filan karay,
Dowladda Federaalka Soomaaliya (DFS) waxay ku dhaqantay arrimaha hoos ku xusan
1. DFS waxay diiday hirgalinta iyo ku dhaqanka Dastuurka Federaalka KMG ah ee rasmiga ah iyo dib u eegis Dastuur oo sharci ah;
2. DFS waxay diiday inay dhaqangeliso Heshiiskii ay la gashay Puntland, March 11, 2013;
3. DFS waxay weecisay hadafkii la dagaalanka kooxda xagjirka ah ee Al Shabaab oo khatar wayn ku ah nabadeynta Soomaaliya;
4. DFS waxay faraha la gashay dagaal beeleedyo dhiirigalinaya haysashada
sharci daradda ah ee hantida dadweynaha iyo hantida dowladda iyo
deegaanada taasoo horseedaysa cadaalad darro ka dhacdagobollada Banadir,
Jubbada Hoose, Shabeellaha Dhexe iyo Shabeellaha Hoose;
5. DFS waxay diiday inay la wadaagaan Dowladaha Xubinta ka ah (States)
Dowladda Federaalkaawoodda siyaasadeed, kheyraadka iyo deeqaha caalamiga
ah oo lagu helo magaca Soomaaliya sida deeqaha waxbarasho;
6. DFS waxay diiday inay wax ka qabato burburka dhaqaale oo ay sababtay
lacagtii Shillin Soomaaliga oo suuqa ku yaraatay, iyadoo daabacaada
lacag cusubi ay tahay mas’uuliyadda Dowladda Federaalka;
7. DFS waxay saxiixday heshiis amaanka xeebaha ah oo khatar ku ah madaxbanaanida Soomaaliya;
8. DFS waxay taageertaa kooxaha khalkhalgelinta oo ka qeybqaata kicinta
iyo degenaansho la’aantasiyaasadeed ee deegaanada dalka Soomaaliya;
9. DFS waxay inkirtay dib u heshiisiinta qaran iyadoo diiday wax ka
qabadka barakicinta iyo dib usoo celinta hantidii la kala boobay tan
iyo dagaaladii sokeeye ee bilawgii 1990s;
10. DFS waxay tarjumaad khaldan ka bixisaa dalka iyo dadka Soomaaliya
goobaha caalamiga ah iyadoo ku guuldaraysatay soo bandhigidda arrimaha
qaran ee muhiimka ah.
Sidaa darteed, Dowladda Puntland waxay hakinaysaa wadashaqayntii iyo
xiriirkii ay la lahayd Dowladda Federaalka Soomaaliya, tan iyo intii ay
Dowladda Federaalka:
1. Dib u soo celinayso kuna dhaqmayso Dastuurka Federaalka KMG ah ee rasmiga ah;
2. Wadatashiyo la yeelato Dowladaha Xubinta ka ah (States) Dowladda
Federaalka ee arrimaha dib u eegista Dastuurka, arrimaha Federaaliga iyo
arrimaha amniga Qaranka ah, arrintaasoo waafaqsan xuquuqda dastuuriga
ah ee Dowladaha Xubinta ka ah (States) Dowladda Federaalka; iyo
3. Hirgalinayso nidaam lagu xaqiijiyo qeybinta deeqaha caalamiga ee lagu helo magaca Soomaaliya.
Tan iyo intii laga xallinayo arrimaha kor ku xusan, Dowladda Puntland
waxay ku dhaqmaysaa xuquuqda iyo awoodaha ku xusan Dastuurka Puntland
iyo Dastuurka Federaalka Soomaaliya ee rasmiga ah, Dowladda Puntland
kaliya ayaa wakiil ka ah dhammaan arrimaha Puntland gudaha iyo dibedda.
Talooyin ku socda Maamuladda Soomaalida:
1. Taageeridda Dastuurka Federaalka KMG ah ee rasmiga ah, kaasoo
xaqiijinaya hirgalinta nidaamka Federaalka iyo xaquuqda Maamullada
dalka, si loo xaqiijiyo dib u midaynta Soomaaliya;
2. Taageeridda dhismaha Dowladaha Xubinta ka ah (States) Dowladda
Federaalka iyadoo loo raacayo nidaam xor ah oo ku salaysan dib u
heshiisiinta deegaanada, si waafaqsan Dastuurka Federaalka; iyo
3. Hirgalinta hey’adaha amniga si loola dagaalamo kooxaha xagjirka Al
Shabaab iyo wixii khatar ku ah nabada iyo xasiloonidda deegaanada
Soomaaliya.
Talooyin ku socda Beesha Caalamka
1. In la isku raaco lana cadeeyo Dastuurka Federaalka ee rasmiga ah,
sida lagu xuso qoraalada iyo war saxafadeedyada ka soo baxa Beesha
Caalamka;
2. In Somaaliya lagu caawiyo dib u dhiska Ciidanka Xooga Dalka oo
deegaanadooda lagu dhiso si mustaqbalka loo mideeyo loona xaqiijiyo isu
dheelitirka, wadashaqaynta iyo sharafta ciidanka;
3. In la xaqiijiyo qaab cadaalad ah oo isu dheelitiran oo lagu qeybiyo deeqaha caalamiga ee lagu bixiyo magaca Soomaaliya; iyo
4. In taxadar iyo faragelin deg deg lagu sameeyo barakicinta iyo
cadaalad daradda lagu hayo dadka deegaanka Gobolka Shabeellaha Hoose
xadgudubkaasoo ay qeyb ka tahay Dowladda Federaalka iyo maleeshiyoyiin
isbiirsaday, arrintaasoo dib u abuuraysa colaado bulshada dhexdeeda ah,
siinaxoojiso kooxda xagjirka Al Shabaab inay ay xoog ku yeelato
deegaanada.
— DHAMMAAD —
Xigasho: Xafiiska Madaxweynaha Puntland